Σύμφωνα με την ιστορία, η πολυταξιδεμένη «κυρία με τα κόκκινα», θεωρείται ένα από τα βασικότερα συστατικά της μεσογειακής διατροφής και είναι στην πραγματικότητα φρούτο. Η τομάτα, αλλιώς και ντομάτα (Solanum lycopersicu), είναι φυτό της οικογένειας των Solanaceae. Είναι βασικό λαχανικό στη χωριάτικη σαλάτα, αποτελεί τη βάση για όλα τα κοκκινιστά φαγητά και τις σάλτσες.
Ζει μόνο μερικά χρόνια και συνήθως καλλιεργείται ως μονοετές φυτό και πριν ωριμάσει, έχει πράσινο χρώμα.
Από βοτανικής άποψης, η ντομάτα είναι φρούτο . Όμως με βάση μια δικαστική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών το 1893 που έκρινε ότι, επειδή οι ντομάτες τρώγονται συνήθως μαγειρεμένες ή σε σαλάτα μαζί με το φαγητό και όχι μετά από αυτό, είναι λαχανικό και όχι φρούτο. Η απόφαση είχε πρακτική αξία, καθώς θα φορολογούνταν διαφορετικά.
Η ιστορία της ντομάτας ξεκινά γύρω στο 700 μ.Χ. , όταν την καλλιεργούσαν οι Αζτέκοι και οι Ίνκας στην Κορδιλιέρα των Άνδεων, η οποία εκτείνεται από το Περού και τον Ισημερινό έως τη Βολιβία. Την αποκάλεσαν “tomatl” ή “xtomatl” από μια Μεξικάνικη διάλεκτο (Nahuatl). Το 1520, ο Ισπανός Κονκισταδόρας Cortez είδε τις ντομάτες σε μια υπαίθρια αγορά και μετέφερε σπόρους στην Ισπανία. Από εκεί κατέληξαν στη Νάπολη της νότιας Ιταλίας και πήραν το όνομα “χρυσό μήλο” δηλαδή “pomo d΄ oro”. Οι πρώτοι βοτανολόγοι ήταν αρχικά καχύποπτοι με τη ντομάτα και αυτό οφείλεται στην ομοιότητα της με το φυτό Atropa Belladonna (Μπελαντόνα) της ίδιας οικογένειας των Solanaceae . Η Μπελαντόνα ή αλλιώς Άτροπος ήταν γνωστή από την Αρχαία Ελλάδα και συνδεόταν με θεραπευτικές και δηλητηριώδεις ιδιότητες λόγω της ατροπίνης που περιέχει . Τα μαγειρικά σκεύη της εποχής περιείχαν μεγάλη ποσότητα μόλυβδου κι επειδή η ντομάτα είναι όξινη, μόλις έμπαινε στην κατσαρόλα, διάβρωνε το σκεύος με αποτέλεσμα να απελευθερωθεί μόλυβδος στο φαγητό κι έτσι υπήρχε κίνδυνος δηλητηρίασης.
Έπρεπε να φτάσουμε στα 1820 για να αποκατασταθεί η φήμη της ντομάτας στο δυτικό κόσμο. Τότε, ο περιηγητής Συνταγματάρχης Robert Gibbon Johnson συνέλεξε σπόρους ντομάτας από όλο τον κόσμο και ενθάρρυνε Αμερικανούς αγρότες να τους καλλιεργήσουν. Για να διαψεύσει τις φήμες περί δηλητηριώδους δράσης της ντομάτας, ο Johnson έφαγε δημοσίως ένα ολόκληρο καλάθι στα σκαλιά του δικαστηρίου του Salem του New Jersey. Προς έκπληξη όλων, δεν έπαθε κάτι και έτσι η ντομάτα έκανε ένα νέο ξεκίνημα ως βασικό συστατικό της αμερικανικής διατροφής.
Στην Ελλάδα η ντομάτα έγινε γνωστή το 1818 από τους Βαυαρούς μάγειρες που έφερε μαζί του ο Βασιλιάς Όθων.
Η ντομάτα καλλιεργείται τώρα πια σε όλο τον κόσμο και, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, οι Έλληνες τρώνε ανά άτομο περισσότερες ντομάτες από ό, τι σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Η κονσερβοποίηση της ντομάτας άρχισε το 1920 περίπου.
Πλέον οι ντομάτες θεωρούνται άριστη πηγή λυκοπενίου και πλούσια πηγή καλίου και βιταμίνης Α. Περιέχουν επίσης βιταμίνη C, μέταλλα και ιχνοστοιχεία.
